ابن‌قانع ابوالحسین عبدالباقی بن قانع امویاِبْنِ قانِع، ابوالحسین عبدالباقی بن قانع بن مرزوق اموی (۲۵ ذیقعده ۲۶۵- ۷ شوال ۳۵۱ق/۱۹ ژوئیه ۸۷۹ - ۸ نوامبر ۹۶۲م)، محدث بغدادی و نویسنده شرح حال صحابه بود. ۱ - معرفی ابن قانعوی از موالی بنی امیه بود و به همین جهت او را اموی خوانده‌اند. [۱]
احمد خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۸۸، قاهره، ۱۳۴۹ق.
براساس آنچه در برخی منابع آمده، او مذهب حنفی داشته است، [۲]
احمد ابن حجر، لسان المیزان، ج۳، ص۳۸۴، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۰ق.
ولی از آن‌جا که طوسی نام وی را در الفهرست [۳]
محمد طوسى ، الفهرست، ، ص ۱۷۸ ،مشهد، ۱۳۵۱ش
و رجال خود [۴]
محمد طوسى، رجال، ص ۴۸۸ ،به کوشش محمدصادق بحرالعلوم، نجف، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م
آورده، برخی از متأخرین او را از امامیه دانسته‌اند. خطیب بغدادی پس از اشاره به تضعیف ابن قانع از سوی برقانی ، توثیق وی را توسط جمعی از مشایخ بغداد نقل کرده و ضمناً یادآور شده که ابن قانع در دو سال آخر عمر دچار اختلاط شده است. [۵]
احمد خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۸۹، قاهره، ۱۳۴۹ق.
[۶]
محمد ذهبی، میزان الاعتدال، ج۲، ص۵۳۲، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۳م.
[۷]
احمد ابن حجر، لسان المیزان، ج۳، ص۳۸۴، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۰ق.
۱.۱ - اساتیدبه گفته ذهبی [۸]
محمد ذهبى، سیراعلام النبلاء، ج۱۵، ص۵۲۷ ، به کوشش شعیب ارنؤوط و ابراهیم زیبق، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م
او فردی کثیر السفر بوده و شیوخ بسیاری داشته که از مهم‌ترین آنان ح ارث بن ابی اسامه صاحب مسند را می‌توان نام برد. [۹]
احمد خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۹، ص۳۷۸، قاهره، ۱۳۴۹ق.
[۱۰]
احمد خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۸۸، قاهره، ۱۳۴۹ق.
۱.۲ - شاگرداناز جمله شاگردان و راویان او نیز می‌توان از ابوالحسن دارقطنی ، حاکم نیشابوری ، ابوبکر جصّاص ، ابوعلی ابن شاذان و ابوبکر دوری نام برد. [۱۱]
علی دارقطنی، السنن، ج۱، ص۳۴، به کوشش عبدالله هاشم یمانی، مدینه، ۱۳۸۶ق.
[۱۲]
احمد جصاص، احکام القرآن، ج۱، ص۲۲، به کوشش محمد صادق قمحاوی، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
[۱۳]
محمد طوسی، الفهرست، ج۱، ص۱۷۸، مشهد، ۱۳۵۱ش.
[۱۴]
احمد خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۸۸ -۸۹، قاهره، ۱۳۴۹ق.
۱.۳ - آثارمهمترین اثر ابن قانع کتاب معجم الصحاب ه اوست که در آن اصحاب پیامبر - صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم- را بر شمرده و از هر یک حدیثی مسند آورده است. دو نسخه خطی ناقص از آن در کتابخانه‌های کوپریلی استانبول [۱۵]
کوپریلی، خطی، ج۱، ص۲۳۱.
و ظاهریه دمشق نگهداری می‌شود. [۱۶]
فهرس مجامیع المدرسة العمریة، به کوشش یاسین محمد سواس، ج۱، ص۹۲، کویت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۷م.
ابن فتحون کتابی درباره اغلاط ابن قانع در این کتاب نوشته است. از دیگر آثار او الفوائ د است که نسخه خطی آن در کتابخانه ظاهریه وجود دارد. [۱۷]
ظاهریه، خطی (مجامیع)، ج۱، ص۲۴۸.
طوسی در الفهرست [۱۸]
محمد طوسى ، الفهرست، ، ص ۱۷۸ ، مشهد، ۱۳۵۱ش
از یکی از آثار وی با عنوان السنن عن اهل البیت -علیهم‌السلام- یاد کرده است. [۱۹]
علی ابن ماکولا، الاکمال، ج۷، ص۱۷۱، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
[۲۰]
ابن خلکان، وفیات، ج۲، ص۲۴۸.
[۲۱]
حاجی خلیفه، کشف، ج۲، ص۱۷۳۵.
۲ - فهرست منابع(۱) احمد ابن حجر، لسان المیزان، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۰ق. (۲) ابن خلکان، وفیات. (۳) احمد ابن قانع، ط، معجم الصحابة، نسخة خطی کوپریلی، شم ۴۵۲. (۴) علی ابن ماکولا، الاکمال، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م. (۵) احمد جصاص، احکام القرآن، به کوشش محمد صادق قمحاوی، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. (۶) حاجی خلیفه، کشف. (۷) احمد خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، قاهره، ۱۳۴۹ق. (۸) علی دارقطنی، السنن، به کوشش عبدالله هاشم یمانی، مدینه، ۱۳۸۶ق. (۹) محمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و ابراهیم زیبق، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م. (۱۰) محمد ذهبی، میزان الاعتدال، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۳م. (۱۱) محمد طوسی، رجال، به کوشش محمدصادق بحرالعلوم، نجف، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م. (۱۲) محمد طوسی، الفهرست، مشهد، ۱۳۵۱ش. (۱۳) ظاهریه، خطی (مجامیع). (۱۴) فهرس مجامیع المدرسة العمریة، به کوشش یاسین محمد سواس، کویت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۷م. (۱۵) کوپریلی، خطی. ۳ - پانویس
۴ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن قانع»، ج۴، ص۱۶۲۸. |